Fiyat Endeksleri Nelerdir?

İktisadi ajanların doğru karar alabilmeleri için gerekli olan temel bilgi fiyattır. Makro iktisatta fiyat denilince Fiyatlar genel düzeyi anlamına gelir. Fiyatlar genel düzeyi belirlenen sepetlerde yer alan mallara ait piyasa fiyatlarının endeklerle ifade edilen ağırlıklı ortalamalarını büyüklüğüdür.

Fiyatlar genel düzeyinin istikrarın bozulması istenmeyen bir durumdur. Fiyat endeksleri anlatmaya başlayacak olursak. Fiyat endeksleri Laspeyres, Paasche ve Fischer ideal fiyat endeksi olmak üzere  3 ayrı fiyat endeksi vardır.

1. Laspeyres fiyat endeksi (LPI): Her bir mal için baz yılda yapılan harcama miktarına göre ağırlandırılmış sabit sepete dayalı fiyat endeksidir.

Laspeyres fiyat endeksin'de baz yıla göre sabit miktarlar kullanarak belirlendiğinden baz yılda olmayan, cari yılda olan mallar endekse girmez. Baz yılda olan, cari yılda olmayan mallar ise endeksi küçültür.Tüfe ve Üfe olmak üzere iki farklı fiyat endeksi vardır.

    a) TÜFE (Tüketici fiyatları endeksi) : Kentlerde yaşayan hane halklarının baz yılda yapılan harcama miktarına göre ağırlıklandırılmış sabit sepeta dayalı fiyat endeksidir. Tüfe'nin hesaplandığı sepet nispeten dar bir mal grubunu kapsar ve ithal malları kapsar.

    b) ÜFE (Üretici fiyatları endeksi) : Üretimde girdi olarak kullanılan ve baz yılda yine harcama esasına göre ağırlandırılmış sabit sepete dayalı yurtiçi satışa konu olan hammadde ve yarı mamul malların incelendiği fiyat endeksindir. Yine Üfe'nin hesaplandığı sepet nispeten dar bir mal grubunun fiyatlarını ölçmekte olup ithal girdileri kapsar.

2. Paasche fiyat endeksi (PPI) : Her bir mal için cari yılda yapılan harcama miktarına göre ağırlandırılmış değişken sepete dayalı fiyat endeksidir.

Paasche fiyat endeksi'nde tartı cari yıla göre değişken miktarlar kullanılarak belirlendiğinden baz yılda olan, cari yılda olmayan mallar endekse girmez.. Cari yılda olan, baz yılda olmayan mallar endeksi büyütür. Paasche fiyat endeksine en iyi örnek ve sınavlarda sorulan konu ise; Gayri safi yurt içi hasıla zımmi deflatörüdür. Bunu kısaca açıklayacak olursak;

Gayri safi yurt içi hasıla zımmi deflatörü: Cari yılın nominal gayri safi yurtiçi hasılasının reel gayri safi yurtiçi hasılasına oranıdır. Gayri safi yurt içi hasıla zımmi deflatörü değişken sepete dayalı olup deflatörün hesaplandığı sepet, nispeten geniş bir mal grubunu fiyatlarını ölçmekte kullanılır ve ithal malları kapsamaz.

Gayri safi yurt içi hasıla zımmi deflatörünün matematiksel gösterimi ise şu şekildedir = Nominal GSYH / Reel GSYH x 100

3. Fisher ideal fiyat endeksi (FPI) : LPI'da baz yılda olmayan cari yılda olan malların endekse girmemesi ve baz yılda olan cari yılda olmayan malların endeksi küçültmesi; PPI'da ise baz yılda olan cari yılda olmayan malların endekse girmemesi ve cari yılda olan baz yılda olmayan malların endeksi büyütmesi, bu iki endeksin değerlerinin farlı olmasına neden olmaktadır. Doğruluk derecesini arttırmak için bu iki değer arasında bir endeks değerine ulaşmak gerekir.

İşte Fisher ideal fiyat endeksi bu amaç doğrultusunda LPI ve PPI'nın geometrik ortalamasının alınmasıyla bulunun bir değerdir.

Elimizden geldiğince fiyat endeklerinin ne olduğunu anltamaya çalıştım. Umarım faydalı olmuştur. Herkese iyi çalışmalar.