Otomatik Stabilizatörler Nelerdir ?

Ekonomide oluşan dengesizliklerin giderilmesinde hiçbir müdahaleye gerek kalmaksızın ekonominin kendi içinde var olan kurum veya mekanizmalarla dengeye gelmesidir. Otomatik Stabilizatörler; Ekonomiye müdahalenin bazı kanunlarda belirlenerek belirli şartların oluşması halinde uygulamaya girmesidir.

Bu yöntem iradi maliye politikasının taşıdığı sakıncaları önlemek ve otomatik stabilizatörlerin yetersizliğini gidermek amacıyla getirilmiştir.

Örnek; enflasyonun %... yı geçmesi halinde talebin kısılması amacıyla KDV‘nin %... artırılmasının kanunda yer bulması.

Otomatik Stabilizatörler şu şekilde sıralayabiliriz.
1)Vergi Hasılatındaki Otomatik Değişmeler:
Ekonominin genişleme dönemlerinde artan oranlılık dolayısıyla vergi hasılatı da artmaktadır. Dolaysız vergilerin en önemlisi gelir vergisidir. Kişiler gelirleri arttıkça artan oranlılık dolayısıyla daha fazla oranda vergi öderler.

Vergi hasılatı, matrahtaki artıştan daha hızlı arttığı için kişiler harcamalarını kısma yoluna giderler. (Gelirleri artmasına rağmen) Tüketim ve yatırım harcamalarını artırmazlar. Böylece devletin vergi hasılatı artışı yanında kişilerin harcamaları düşeceğinden artan oranlı vergi tarifesi enflasyonu düşürücü etki oluşturacaktır. Ekonominin daralma dönemlerinde ise, vergi yükümlüleri, gelirlerin azalmasına karşın, ortalama vergi oranı düştüğü için, ödedikleri vergiler, gelirlerindeki düşmeden daha büyük bir oranda düştüğü için (artan oranlı tarife dolayısıyla) tüketim ve yatırım harcamalarını azaltmamakta, büyük ölçüde devam ettirebilmektedirler.

Şahsi gelir vergisinin otomatik stabilizatörlük fonksiyonunu yerine getirebilmesi için aşağıada ki şartları taşıması gerekir.

1.Her türlü kazancı vergilendirilen genel bir vergi olacak
2.Kaçakçılık az olacak
3.Tarifesi dik artan oranlı olacak (dik müterakki)
4.Geniş ölçüde kaynakta kesme usulüne göre alınmalı.
5.Vergiyi ödeyenlerin çoğunun yüksek gelir grubunda olmalıdır.
6.Vergi götürü usulde tahsil edilmemeli

2) İşsizlik Sigorta Primleri ve İşsizlik Yardımları:
Ekonominin refah dönemlerinde işsiz sayısı az olduğundan işsizlik sigorta primleri birikmekte ve bunlar bir fonda biriktirilmektedir. Buna karşılık ekonominin deflasyonist eğilimler içersinde olduğu durumlarda da işsizlik sayısı artacaktır ve refah dönemlerinde biriken işsizlik sigorta fonuyla bu kesim sübvanse edilerek işçilerin gelirlerinin kesintiye uğraması önlenmekte, talep yetersizliği beklenenden daha AZ gerçekleşmektedir.

3)Toprak Mahsullerine Ödenen Mali Yardımlar:
Tarım ürünlerinin fazla ve noksan olduğu zamanlarda fiyat dalgalanmalarına karşı üreticiler zarar görür. Bu durumu önlemek üzere mahsulün bol olduğu yıllarda devlet ürün fazlasını üreticiden satın alarak stoklarına atar. Ürünün kıt olduğu yıllarda da stokları piyasaya sürerek fiyat dalgalanmalarının önüne geçilir.

4)Kurum ve Aile Tasarrufları:
Ekonominin duraklama hatta gerileme dönemlerinde, kurum kazançları azalmasına rağmen dağıtılan kar payları eski seviyelerini korur. şirketlerin bu politikaları sayesinde hisse senedi sahiplerinin satın alma güçlerinin düşmesi önlenir. Ekonominin genişlediği dönemlerde ise dağıtılan kar payları arttırılmaz, otofinansmana gidilir. Bu şekilde bir yandan kurumlar daha çok yatırım yaparak toplam arzı arttırırlar. Aileler ise ekonominin refah dönemlerinde gelirlerinin artmasıyla birlikte tasarrufa yönelirler. Deflasyonist dönemlerde ise bu tasarrufları tüketerek, talepteki düşüşün etkisini yavaşlatır.

5)Ekonomi Stoklarındaki Artış ve Azalmalar:
Rekabetçi piyasa ekonomisinde imalatçı ve üreticiler belirsiz alıcılar için üretim yaparlar. Bu nedenle en az düzeyde de olsa stok halinde mal bulundurulmaktadır. Dolayısıyla piyasada söz konusun mala talep fazla artış gösterirse artan talep stoklardan karşılanır. Böyle bir durumda üretici daha fazla mal üretme çabasında olmadığı gibi mevcut stoklar artan talebi karşıladığından bu sırada malın fiyatında da yükselme gözlenmez.

Diğer yandan söz konusu malın talebi piyasada düştüğünde üretici üretimi kısmaz ya da kesmez, normal üretimine devam eder. Sadece stoklarda bir yükselme gözlenir. Mevcut stok düzeyindeki artış ve azalışlar kendiliğinden istikrarı koruyucu ve ekonomik dengeyi sağlayıcı bir etki yaratmaktadır.

6) Kendiliğinden Meydana Gelen Bütçe Açık ve Fazlaları ise diğer bir nedendir.

Otomatik Stabilizatörleri anlatmaya çalıştım umarım faydalı olmuştur. Herkese iyi çalışmalar.